تصور کنید که الان می‌خواهید یک پیتزا در بشقابمان داشته باشیم. به جای خرید از رستوران، کنجکاو هستیم که خودمان آن را تهیه و درست کنیم. سوالات زیادی در مورد آماده کردن پیتزا وجود دارد. اولین و مهمترین سؤال این است که “چه موادی برای تهیه خمیر، سس و روی پیتزا لازم است؟” پس از تهیه مواد اولیه، حرارت ایده آل برای پخت آن چقدر باید باشد؟ حال، با تغییر از پیتزا به موضوع بحث ما، چه مواد خاصی برای تولید محصول نهایی مورد نیاز است؟ BOM یا بیل اف متریال حول این سوال می‌چرخد.
BOM چیست؟
صورتحساب مواد (bill of materials) یا به اختصار BOM، فهرستی جامع از اقلام مورد نیاز برای ساخت محصول نهایی است که شامل جزئیات مواد اولیه مورد نیاز، اجزا و مجموعه‌هایی است که برای ساخت یا تولید یک محصول مورد نیاز است و به عنوان رسانه ارتباطی تیم تولید با تیم فروشگاه استفاده می‌شود. در برخی منابع bom را درخت محصول یا درختواره محصول نیز ترجمه کرده‌اند. BOM همچنین شامل دستورالعمل چگونگی تهیه مواد اولیه و نحوه استفاده آن می‌شود. BOM به اسم‌های دیگری مانند لیست اجزای سازنده یا دستور تولید (در صنایع تولید) نامیده می‌شود.
BOM حاوی مشخصات هر اقلام مورد نیاز برای تولید محصولات نهایی است. از این رو، نه تنها مواد خام، بلکه زیر مجموعه‌ها، اجزای فرعی، قطعات فرعی و مواد مصرفی نیز در آن فهرست شده‌اند. BOM حاوی اطلاعات در مورد مقدار یا حجم مورد نیاز هر قطعه ی استفاده شده می‌باشد و همچنین ممکن است حاوی اطلاعاتی مثل هزینه، زمان سررسید، عوامل هدررفت مواد و انرژی در تولید محصول و سایر داده‌های مورد نیاز برای تولید کالای نهایی باشد.
ساختار BOM چگونه است؟
به طور کلی یک BOM معمولاً دارای یک ساختار سلسله مراتبی یا درختی است که محصول نهایی در بالای آن قرار دارد و شاخه‌ها شامل کدهای محصول، توضیحات قطعات، مقادیر، هزینه‌ها و مشخصات در زیر آن اضافه می‌شود. از جمله متداول‌ترین روش‌های نمایش یک BOM می‌توان به BOMهای تک سطحی و چند سطحی اشاره کرد.
الف. صورتحساب تک سطحی مواد
این مدل یک BOM ساده برای تولید است. با این حال، این نوع BOM برای محصولات پیچیده نامناسب است؛ زیرا ارتباط بین قطعات اصلی و فرعی را مشخص نمی‌کند. اگر یک محصول خراب شود، در یک BOM تک سطحی تعیین اینکه کدام قطعه نیاز به تعویض یا تعمیر دارد دشوار است.
ساختار اصلی تک سطحی در زیر نشان داده شده است:
ب. صورتحساب چند سطحی مواد
در اینجا داده‌ها در قالب جدولی دقیق با هر ستون برای شماره قطعه، نام قطعه، توضیحات، مقدار، هزینه، مشخصات اضافی و غیره ارائه می‌شوند. این رویکرد BOM به انرژی بیشتری برای ایجاد نیاز دارد، اما اطلاعات و ویژگی‌های بیشتری را از جزئیات و کلیات یک محصول ارائه می‌کند. در یک BOM چند سطحی، کل مواد مورد نیاز نشان داده شده است و ساختار محصول رابطه بین محصول والد و فرزند و همچنین مجموعه‌ها و زیر مجموعه‌ها را نشان می‌دهد.
اجزای اصلی یک BOM
هر نوع از BOM خصوصیات منحصر به‌فردی دارد. BOMها به طور کلی خصوصیات ثابتی دارند از جمله:
مقدار: BOM باید تعداد قطعات تهیه شده یا تولید شده برای هر مجموعه را مشخص کند. برای هر نوع قطعه باید یک واحد اندازه گیری تعریف شود. مطمئن شوید که سفارش خرید بهینه انجام شده است. کمیت مهمترین نیاز BOM است.
واحد اندازه گیری: برای هر مقدار باید مشخص شود که از کدام واحد اندازه گیری مانند اینچ، گرم، کیلوگرم، لیتر، متر مربع، متر مکعب و غیره استفاده می‌شود.
مواد اولیه: شما باید مواد اولیه ضروری برای محصول نهایی خود را بشناسید. BOM باید همان کیفیت مواد خام مورد نیاز در فرآیند تولید را مشخص کند.
BOM تک سطحی: یک صورتحساب مواد اغلب شامل چندین سطح است. عدد سطح BOM توضیح می‌دهد که قطعه یا پارت در کجای سلسله مراتب BOM قرار می‌گیرد. این به درک تمام عناصر BOM کمک می‌کند.. ممکن است BOM تک سطحی یا BOM چند سطحی باشد.
مراحل :مشخص می‌کند که هریک از قطعات و مواد برای کدوم فاز و مرحله‌ی تولید هستند.
یادداشت‌های BOM: این اطلاعات اضافی در مورد BOM غیر از شرح قطعات ارائه می‌دهد. این مکانی برای ثبت تغییرات غیرمنتظره و یادداشت برداری در حین شکل گیری پروژه است. یادداشت‌ها ممکن است شامل تصاویر و نمودارهای یک قطعه یا مجموعه باشد.
توضیحات: این قسمت جزئیات هر قطعه را ارائه می‌دهد و به خواننده کمک می‌کند تا قطعه‌های مشابه را از نظر رنگ و ابعاد تشخیص دهد. هر قسمت باید توضیح کافی در مورد قسمت داشته باشد.
شماره قطعه: شماره هرقطعه به صورت مختصر برای اشاره و شناسایی قطعات استفاده می‌شود..این به ردیابی هر قسمت کمک می‌کند. بنابراین، یک شماره قطعه منحصر به فرد برای هر مورد برای ارجاع آسان اختصاص داده می‌شود.
نام قطعه: نام منحصر به فرد هر کالا با شماره قطعه خاص به شناسایی آسان و مؤثرتر کالا کمک می‌کند. ثبت نام قطعه به سازندگان کمک می‌کند تا قطعات را شناسایی کرده و اطلاعاتی در مورد آنها ارائه دهد.
تحلیل اولویت: این مشخص می‌کند که کدام قسمت‌ها حیاتی هستند و به کاربران کمک می‌کند خرید را در اولویت قرار دهند. به عنوان مثال، اجزای با ارزش پولی بیشتر ممکن است اولویت داشته باشند.
نام سازنده: ذکر نام سازنده به شناسایی یک قطعه کمک می‌کند.
تصاویر: داشتن تصویر از هزار کلمه بهتر است. تصاویر محصول نهایی به درک آسان هر جزء کمک می‌کند.
روش تهیه: قطعات یا اقلام مورد نیاز را می‌توان از خارج خریداری کرد یا در داخل ساخت. اطمینان حاصل کنید که در خرید عمده اقلام از همان فروشنده از تخفیف بهینه بهره‌مند شوید.
قطعات جایگزین: این اطلاعات به خواننده می‌گوید که اگر قطعه اصلی در دسترس نباشد، می‌توان آن را با قطعه دیگری تعویض کرد.
مشخصات تدارکات: مشخصات تدارکات نحوه خرید و ساخت قطعات را شرح می‌دهد. عناوین P، M و C اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرند – این حروف مخفف خریداری شده (Purchased)، اصلاح شده (Modified) و سفارشی (Custom) هستند.
مهمترین انواع BOM
BOM پایه و اساس سیستم‌های برنامه‌ریزی تولید است. گاهی اطلاعاتی که ارائه می‌دهد شامل داده‌های اساسی برای فرآیندهای تجاری، مانند برنامه‌ریزی منابع تولید، تخمین هزینه محصول، تهیه مواد برای تولید و هزینه‌های نگهداری کارخانه است.
BOM تمام اطلاعاتی را که برای ساختن یک محصول نهایی استفاده می‌شود ترکیب می‌کند. در نتیجه، در بخش‌هایی غیر از تولید، مانند مهندسی، طراحی، فروش، مدیریت مواد و مدیریت کارخانه نیز استفاده می‌شود.
1. صورتحساب مهندسی مواد (Engineering Bill of Material):
این طرح محصول نهایی را تعریف می‌کند. بخش مهندسی دیزاین آن را انجام می‌دهد و نیازهای محصول را خود طرح مشخص می‌کند. ابعاد هر زیر مجموعه نیز در چنین BOMای مشخص شده است. (EBOM) مجموعه‌ها و قطعات طراحی شده توسط بخش مهندسی را تعریف می‌کند. BOM مهندسی ساختار جزء را از منظر عملکردی نشان می‌دهد و از یک نقشه مکانیکی یا فنی یک محصول تشکیل شده است. مهندسان با استفاده از طراحی به کمک رایانه یا ابزارهای اتوماسیون طراحی الکترونیکی معمولاً طرح را ایجاد می‌کنند.
2. صورتحساب مواد تولیدی یا ساخت (Manufacturing Bill of Material):
الزامات در اینجا از زاویه تولید واقعی به جای طراحی مشخص شده است. MBOM فرآیندهای مورد نیاز در مرحله اجرا را مشخص می‌کند و در نتیجه همه چیز را برای فعالیت‌های تولیدی آماده می‌کند. MBOM شامل فهرستی جامع از تمام اقلام و مجموعه‌های فرعی مورد نیاز برای ساختن یک محصول نهایی تولید شده است. یک MBOM همچنین شامل اطلاعاتی در مورد قطعاتی است که قبل از مونتاژ نیاز به پردازش دارند و توضیح می‌دهد که چگونه اجزای مختلف یک محصول با یکدیگر ارتباط دارند.
هر نوع BOM در ساختار و جزئیات متفاوت است. به عنوان مثال، یک EBOM ممکن است قطعات مربوط به عملکرد خاصی از محصول را فهرست کند، مانند تراشه‌های یک برد مدار. یک MBOM هر ماده ای را که برای تولید یک محصول استفاده می‌شود فهرست می‌کند.
3. صورت حساب فروش (Sales Bill of Material) : صورتحساب مواد برای فروش (SBOM) جزئیات محصول را قبل از مونتاژ برای مرحله فروش تعریف می‌کند. در یک SBOM، لیست محصولات نهایی و اجزای مورد نیاز برای توسعه آن به طور جداگانه در سند سفارش فروش ظاهر می‌شود.
4. صورت حساب مواد برای بخش نرم افزار (Software Bill of Material):
اجزای یک نرم افزار را فهرست می‌کند که ممکن است ترکیبی از محصولات تجاری و متن باز باشد. SBOMها توسعه دهندگان را قادر می‌سازند تا اطمینان حاصل کنند که اجزای نرم افزاری متفاوت با هم کار می‌کنند، بروز هستند و از آسیب‌های احتمالی محافظت می‌شوند.
نمونه‌ی موردی BOM محصول
صورتحساب مواد را می‌توان به صورت جدول یا نمودار ایجاد کرد. ایجاد صورتحساب مواد مستلزم دانش آن بخش است. دانش دقیق برای ایجاد BOM انتظار نمی‌رود، اما باید دید وسیعی از محصول داشته باشید. به عنوان یک مثال اساسی، ما ساخت دوچرخه را در نظر خواهیم گرفت. فرض کنید تقاضا برای 100 دوچرخه وجود دارد. سوال این است که چه قطعات/اجزاء/مجموعه‌ها/مجموعه‌های فرعی مورد نیاز است. انواع زیادی از دوچرخه وجود دارد. ما دوچرخه کوهستان را به عنوان یک محصول پیچیده در نظر می‌گیریم تا بتوان BOM را به روشی دقیق درک کرد.
به عنوان مثال، اگر یک سازنده دوچرخه بخواهد 1000 دوچرخه بسازد، صورتحساب مواد شامل تمام قطعات جداگانه مورد نیاز برای ساخت دوچرخه است. این فهرست شامل صندلی‌ها، فریم‌ها، ترمزها، فرمان، چرخ‌ها، لاستیک‌ها، زنجیر، پدال‌ها و میل لنگ و همچنین مقادیر هر جزء و هزینه آنها می‌شود. در ادامه جزئیات محصول را به همراه جدول BOM آن مشاهده خواهید کرد.
استفاده از BOM چه کمکی به فرآیند تولید می‌کند؟
اکثر افراد فکر می‌کنند که شرکت‌های تولیدی کوچک به یک BOM منسجم و خوش ساخت نیاز نداشته باشند زیرا اندازه و سبد محصولات آنها کوچک‌تر و محدود‌تر است و از تمامی قطعات ساخت و مواد مورد نیاز آگاه هستند یا از آنجایی که یک محصول ساده است یا فقط از تعداد کمی از اجزا (یا یک جزء واحد) تشکیل شده است پس داشتن BOM ضروری نیست.
با این حال، هر دوی این فرضیات نادرست هستند. BoM به طور کلی جزئیات و پیچیدگی‌های یک محصول و فرایند تولید آن را به شکلی منظم و قابل فهم در قالب جدول یا چارت یا نموداری نظم یافته در اختیار مهندسان و طراحان و کاربران قرار می‌دهد. ما نمی توانیم یک محصول را بدون BOM آن تصور کنیم. این BOM است که تمام اجزا را مشخص می‌کند. تهیه یک BOM حیاتی ترین جنبه است زیرا هر چیزی که در BOM مشخص نشده است، بدست نمی‌آید و از طرفی BOM به شناسایی هزینه اصلی اجزای مورد نیاز برای تولید محصول نهایی نیز کمک می‌کند.
از مزایای زیاد BOM به موارد زیر اشاره کرد:
1. BOM فرآیند تولید را دقیق و کارآمد می‌کند: یک طرح دقیق ارائه می‌کند که به راحتی می‌توان آن را دنبال کرد.
ساختار پیچیده تولید را ساده می‌کند: با تمام دستورالعمل‌هایی که به وضوح ذکر شده است، پیگیری و درک مراحل در BOM آسان است. فرآیند تولید کلی ممکن است پیچیده باشد، اما BOM آن را برای تیم ساده می‌کند. افزایش پیچیدگی محصول که ناشی از پیشرفت‌های فناوری مانند اینترنت اشیا (IoT) و هوش مصنوعی (AI)، نیازمند همکاری چند رشته‌ای بین برق، مکانیک و نرم‌افزار است. ارائه محصولات با کیفیت بالا به بازار امروز نیاز به همکاری ثابت و روشن بین طیف گسترده ای از سیستم‌ها و تیم‌های محصول توزیع شده دارد که این امر با به کار گیری ساختار‌هایی مثل BOM صورت می‌گیرد.
2. نیاز به دانش کامل درباره محصول مورد نظر را کاهش می‌دهد: با اطلاعات بسیار زیادی که به صراحت در دسترس است، BOM نیاز به دانش عمیق فرآیند تولید را کاهش می‌دهد.
3. دید فرآیند را ساده‌تر می‌کند: یک BOM تصور نحوه برخورد و نصب قطعات برای فریم محصول نهایی را ساده‌تر می‌کند.
4. نظارت بر طراحی و به‌روزرسانی‌های مهندسی ساده‌تر می‌کند: با وجود تمام جزئیات در BOM، نظارت بر فرآیند مهندسی آسان‌تر می‌شود. BOM تضمین می‌کند که یک تعمیر اساسی تمام اجزا ساده و اسان‌تر اجرا شود. هنگامی که هزینه قطعات را داریم، می‌توانیم قطعات محصول را بجای ساختن و مونتاژ ان از فروشنده‌های ان قطعه تهیه کنیم.
5. باعث سهولت پیشرفت از طراحی تا مونتاژ می‌شود: یک BOM اساساً داده‌های همه‌ی مجموعه‌ها، مجموعه‌های فرعی، اجزا و جزئیات مربوط به آنها را شامل می‌شود که کار را برای تیم بعدی آسان‌تر می‌کند و مسیریابی را از طراحی تا مونتاژ تسهیل می‌کند.
6. در زمان و انرژی صرفه جویی می‌شود: BOMها راهنما و دستورالعمل یک شرکت برای ساخت محصول خود هستند. نداشتن BOM یا داشتن BOM نادرست می‌تواند منجر به اتلاف، ناکارآمدی و خطا در تولید محصول شود. همچنین BOM درست می‌تواند با انتقال مراحل و روند ساخت محصول مورد نظر به کارکنان دیگر (کارکنانی که از ابتدا در جریان تولید محصول مورد نظر نبوده‌اند) اطلاعات کافی را بدهد و از این طریق از اتلاف وقت و انرژی تا حد ممکن جلوگیری می‌شود.
7. به فرآیند تولید و توسعه محصول کمک می‌کند: BOM ها همچنین به عنوان بخشی از فرآیند تولید به طور کلی مهم هستند؛ چرا که اگر شرکتی بخواهد محصولی را ارتقاء دهد یا بهبود بخشد بدون BOM اولیه این اطلاعات نقص دارد و همچنین کارکنان نمی‌توانند متوجه شوند محصول به چه چیزی و به چه ترتیبی نیاز دارد. بدون BOM، تلاش برای بهبود فرآیند تولید محدود می‌شود.
8. کاهش ضایعات در مرحله تولید: BOM به سازمان‌ها یا کسب و کارها کمک می‌کند تا برای خرید کالاها برنامه ریزی کنند، هزینه‌ها را تخمین بزنند، کنترل و برنامه ریزی برای موجودی داشته باشند و ضایعات و تاخیرهای تولید را به حداقل برسانند. یکی از اهداف تولید ممتاز، به حداقل رساندن ضایعات است. طرح اولیه ای که یک BOM ارائه می‌دهد به جلوگیری از اشتباهات تولید بیهوده کمک می‌کند.
سه سوال کلیدی که باید قبل از تهیه BOM به آنها پاسخ دهید
- آیا مواد مصرفی را در BOM خود ثبت می‌کنید؟ بسیاری از تولیدکنندگان در تصمیم گرفتن برای گنجاندن چسب، سیم، اتصال دهنده‌ها و سایر قطعات غیرمدل مانند برچسب‌ها و جعبه‌ها در رکورد BOM خود تعلل می‌کنند. اما اگر قطعه وارد BOM شما نشود، ممکن است به محصول شما وارد نشود. پس برای نوشتن این قسمت‌ها دقت و وقت بگذارید.
- چگونه فایل‌ها را به رکورد BOM خود پیوست می‌کنید؟ همانطور که BOM خود را ایجاد می‌کنید، اسناد پشتیبانی مانند نقشه‌های CAD و دستورالعمل‌های کاری را نگه دارید. بسیار مهم است که این فایل‌ها را با مؤلفه خاص آنها که در سطح مناسب BOM یافت می‌شود پیوند دهید تا از سردرگمی، مشکلات کیفیت، و ضایعات ساخت و کار مجدد جلوگیری شود.
- چه کسی قرار است از رکورد BOM استفاده کند؟ مهم است که تا حد امکان جزئیات بیشتری را در BOM خود بگنجانید. شما ممکن است هرگز رو در رو با برخی از افرادی که از BOM شما استفاده می کنند تعامل نداشته باشید، بنابراین باید تمام اطلاعاتی که ممکن است در طول چرخه عمر محصول به آنها نیاز داشته باشند را منتقل کند.
نتیجه
BOM جزو نیازهای پایه فرآیند تولید هست که به محاسبه هزینه خرید کمک می‌کند. ایجاد یک BOM نه تنها یک مرحله ضروری در فرآیند توسعه محصول است، بلکه تجاری سازی موفق را به واقعیت تبدیل می‌کند. تنوع بسیاری از BOMها برای انتخاب وجود دارد که به پیچیدگی محصول و فرآیندهای تولید شما بستگی دارد. مدیریت و ایجاد BOM زمانی بسیار ساده‌تر و کارآمدتر است که در یک نرم افزار مدیریت و تولید یکپارچه ایجاد شود.
پرسش های متداول
BOM مخفف چیست؟
BOM مخفف Bill of Materials به معنای صورتحساب مواد است. از عبارات دیگری نظیر درخت محصول، درختواره محصول برای بیان صورتحساب مواد نیز استفاده می شود.
تفاوت BOM و MTO چیست؟
MTO شامل تمام مواد، ابزار و تجهیزات مورد نیاز در طول ساخت غیر از مواد مصرفی است. همچنین شامل وزن تمام مواد و ابزار است تا سازنده نحوه جابجایی مواد، ابزار و تجهیزات را پس از اتمام فعالیت‌های ساخت در نظر بگیرد. اما BOM فهرستی جامع از اقلام مورد نیاز از قطعات لازم برای ساخت محصول نهایی است که شامل جزئیات مواد اولیه مورد نیاز، اجزا و مجموعه‌هایی است که برای ساخت یا تولید یک محصول مورد نیاز است.
SBOM چیست و چه فرقی با BOM دارد؟
SBOM اجزای یک نرم افزار را فهرست می‌کند که ممکن است ترکیبی از محصولات تجاری و متن باز باشد. SBOMها توسعه دهندگان را قادر می‌سازند تا اطمینان حاصل کنند که اجزای نرم افزاری متفاوت با هم کار می‌کنند، بروز هستند و از آسیب‌های احتمالی محافظت می‌شوند. فرق آن با BOM در غیر فیزیکی بودن اجزای آن می‌باشد.
تاثیر استفاده از BOM بر کاهش ضایعات تولید چگونه است؟
BOM به سازمان‌ها یا کسب و کارها کمک می‌کند تا برای خرید کالاها برنامه ریزی کنند، هزینه‌ها را تخمین بزنند، کنترل و برنامه ریزی برای موجودی داشته باشند و ضایعات و تاخیرهای تولید را به حداقل برسانند. یکی از اهداف تولید ممتاز، به حداقل رساندن ضایعات است. طرح اولیه ای که یک BOM ارائه می‌دهد به جلوگیری از اشتباهات تولید بیهوده کمک می‌کند.
